ورم پا و اندام‌های تحتانی به خاطر نارسایی قلبی یکی از مشکلات رایج در بین افراد است. در حقیقت ورم اندام‌های تحتانی در نتیجه تجمع بیش از حد مایع و برگشت آن به پا به خاطر ضعف عضله قلب و ناتوانی آن در امکان پمپاژ مناسب خون در بدن ایجاد می‌شود. در این شرایط معمولاً از داروهای دیورتیک (داروهایی که باعث افزایش ادرار می‌شوند) برای درمان این مشکل و دفع مایعات اضافی استفاده می‌گردد. در صورتی که استفاده تنها از این داروها در رفع مشکل موثر نباشد، می‌توان از این روش به همراه سایر روش‌های درمانی برای بیمار استفاده کرد. علاوه بر این پزشک معالج ممکن است به شما پیشنهاد دهد با یک متخصص درمان زخم برای درمان تاول‌های احتمالی ایجاد شده بر روی بدن مشورت کنید. در این شرایط بیمار می‌تواند از بالا نگه داشتن پاها، محدود کردن مصرف نمک و مایعات، و نیز پوشیدن جوراب‌های تنگ برای کاهش ورم پا و کمک به درمان تاول‌های پوستی استفاده کند.
دلایل ورم اندام‌های تحتانی
ورم اندام‌های تحتانی زمانی ایجاد می‌شود که رگ‌های ریز خونی در بدن (مویرگ‌ها) ضعیف شده و از آن‌ها مایع تراوش شود. به این ترتیب مایع در بافت اطراف رگ‌ها جمع شده و باعث ایجاد ورم در اندام‌های تحتانی می‌گردد. موارد خفیف این مشکل می‌تواند در نتیجه شرایط زیر برای بیمار ایجاد شود:
نشستن یا ایستادن طولانی‌مدت در یک محل
مصرف بیش از حد مواد غذایی شور
علائم و نشانه‌های پیش از قاعدگی
بارداری
علاوه بر این، ورم اندام‌های تحتانی می‌تواند از عوارض جانبی مصرف برخی داروهای خاص همچون موارد زیر باشد:
داروهای فشار خون بالا
داروهای ضدالتهاب غیراستروئید
داروهای استروئیدی
استروژن‌ها
برخی از داروهای دیابت به نام تیازولیدین دیون‌ها (thiazolidinediones)
به هر حال، در برخی موارد ورم اندام تحتانی می‌تواند نشانه‌ای از ایجاد مشکلات جدی‌تر در ارتباط با سلامت فرد باشد. در حقیقت بیماری‌هایی که می‌توانند باعث ایجاد ورم اندام تحتانی شوند، به شرح زیر می‌باشند:
نارسایی قلبی. زمانی که یک یا هر دو دهلیز پایین قلب توانایی خود را برای پمپاژ موثر خون از دست بدهند ( نارسایی قلبی)، خون برگشت شده به ناحیه پایین پا می‌تواند باعث ورم اندام‌های تحتانی شود. این مشکل همچنین می‌تواند ورم در ناحیه شکم را به همراه داشته باشد. گاهی اوقات این شرایط می‌تواند باعث تجمع مایع در ریه‌ها شده (ورم ریه‌ها) و تنگی نفس برای فرد ایجاد کند.
سیروز. در این شرایط مایع در حفره شکم (بیماری آسیت یا آب آوردن شکم) و پاها در نتیجه آسیب وارد شده به کبد جمع می‌شود.
بیماری کلیه. هنگامی که فرد دچار بیماری کلیوی باشد، مایع و سدیم اضافی موجود در خون می‌تواند باعث ورم اندام‌ها شود. ورم ایجاد شده در ارتباط با این مشکل معمولاً در ناحیه پاها و اطراف چشم‌ها مشاهده می‌گردد.
آسیب‌دیدگی کلیه. وارد شدن آسیب به رگ‌های خونی ریز فیلتر کننده خون در کلیه‌ها می‌تواند باعث ایجاد شرایط سندرم نفروتیک شود. هنگام ابتلا به این مشکل، کاهش سطح پروتئین (آلبومین) در خون می‌تواند باعث تجمع مایع در بافت‌ها و ورم اندام‌ها شود.
ضعیف شدن یا آسیب‌دیدگی رگ‌ها در ناحیه پا. نارسایی مزمن وریدی که در آن دریچه‌های رگ‌های پا ضعیف شده یا دچار آسیب می‌شوند، باعث می‌شود خون در رگ‌های پا جمع شده و در نتیجه آن اندام‌های تحتانی دچار ورم شوند. توجه داشته باشید ورم ناگهانی در یک پا در صورت همراه شدن با درد در ساق پا می‌تواند به خاطر تشکیل لخته خون در رگ‌های پا باشد. در صورت مشاهده این شرایط لازم است مشکل به صورت اورژانسی تحت درمان قرار گیرد.
نارسایی در سیستم لنفاوی. سیستم لنفاوی بدن به دفع مایعات اضافی از بافت‌ها کمک می‌کند. در صورتی که این سیستم دچار آسیب شود (برای مثال در نتیجه جراحی غدد سرطانی)، ممکن است غدد و رگ‌های لنفاوی در یک ناحیه از بدن توانایی خود را از دست داده و با خارج نکردن مناسب مایعات اضافی از بافت، باعث ایجاد ورم در اندام‌ها شوند.
ورم اندام تحتانی و نارسایی قلبی
ورم پا و قوزک در نتیجه تجمع مایع در بدن ایجاد می‌شود و می‌تواند نشانه‌ای از وجود نارسایی قلبی باشد. به این ترتیب در صورتی که ورم پا در نتیجه این شرایط افزایش یابد، بیمار احتمالاً احساس می‌کند کفش‌های وی نسبت به قبل تنگ‌تر شده است.
کاهش جریان خون از قلب باعث می‌شود حرکت خون در مسیر رگ‌ها به سمت قلب دچار اختلال شده و به‌طور خاص مشکلات مربوط به تجمع مایع در ناحیه شکم و اندام‌های تحتانی و نیز جمع شدن خون در اندام‌ها (congestion) در بیمار مشاهده شود. به این ترتیب در نتیجه تاثیر ناشی از جاذبه زمین بر افزایش فشار رگ‌ها در اندام‌های تحتانی، احتمالاً بیمار با ورم در ناحیه پاها و قوزک مواجه خواهد شد. به هر حال، دراز کشیدن و استراحت کردن معمولاً می‌تواند باعث کاهش این مشکل شود. توجه داشته باشید در صورتی که با افزایش ورم در ناحیه پاها مواجه شدید و این مشکل به تدریج تشدید شد، لازم است در اسرع وقت برای بررسی مشکل به مطب پزشک مراجعه کنید. به این ترتیب در بسیاری از مواقع عوض کردن داروهای دیورتیک معمولاً می‌تواند برای برطرف کردن این مشکل کافی و مناسب باشد.
چگونه می‌توان این مشکل را تشخیص داد؟
اولین اقدام پزشک در این رابطه بررسی علت اصلی ایجاد ورم در اندام‌های تحتانی می‌باشد. به منظور تشخیص مشکل معمولاً سوالات مشخص از بیمار درباره مسائل زیر پرسیده خواهد شد:
سابقه مشکل
وضعیت فعلی سلامتی فرد
طول مدت مشاهده علائم و نشانه‌های مشکل
دائمی یا گذرا بودن علائم و نشانه‌های مشکل
ابتلای بیمار به ورم اندام‌های تحتانی در گذشته
علاوه بر این پزشک از معاینات فیزیکی لازم برای بیمار استفاده می‌کند. به این ترتیب در صورتی که به نظر برسد ورم اندام‌های تحتانی ریشه در سایر مشکلات و بیماری‌ها دارد، پزشک احتمالاً از آزمایش‌های لازم برای بررسی شرایط استفاده خواهد کرد. این آزمایش‌ها عبارت‌اند از:
عکس رادیولوژی از ناحیه سینه
آزمایش خون
آزمایش ادرار
تست عملکرد کبد
تست عملکرد قلب
روش‌های درمان قابل استفاده برای ورم اندام تحتانی
به منظور درمان این مشکل، لازم است پزشک علت ایجاد آن را تشخیص دهد. به این ترتیب معمولاً از روش‌های زیر برای درمان این مشکل استفاده می‌شود:
مصرف داروهای دیورتیک
این داروها از طریق تاثیرگذاری خاص بر بدن باعث افزایش سطح ادرار شده و باعث می‌شوند تولید ادرار در کلیه‌ها افزایش پیدا کند. امروزه انواع مختلفی از این داروها وجود دارند که با روش‌های مختلف باعث افزایش دفع آب بدن می‌شوند. مصرف داروهای دیورتیک در ورم پا در حاملگی یا زمانی که فرد نارسایی مزمن وریدی (ضعیف شدن دریچه‌های رگ‌های پا) داشته باشد، مجاز نیست.
توجه داشته باشید مصرف برخی داروهای خاص مثل داروهای استروژن، داروهای باز کننده عروق، داروهای ضدالتهاب غیراستروئید، و داروهای مسدودکننده کانال کلسیم می‌تواند باعث ورم اندام تحتانی شود. در واقع اکثر موارد ورم اندام تحتانی در نتیجه مصرف داروهایی ایجاد می‌شود که افزایش فشار خون در مویرگ را به همراه دارند. برای این بیماران، استفاده از داروهای دیورتیک نمی‌تواند یک روش درمان موثر باشد. به این ترتیب معمولاً پزشک از بازدارنده‌های آنزیم مبدل آنژیوتانسین و بلاکرهای گیرنده آنژیوتانسین برای دستیابی به نتایج درمانی مناسب‌تر استفاده خواهد کرد.
مهار کردن تورم عروق خونی (کنترل رشد رگ‌ها)
به نظر می‌رسد تاثیرات مفید ناشی از داروهای مهارکننده تورم عروق خونی در درمان تومورهای مغزی عمدتاً به خاطر کاهش ورم و تجمع مایعات و خون در نواحی مختلف بدن باشد.
اکسیژن‌درمانی
به اعتقاد محققان، اکسیژن‌رسانی به بدن از طریق بینی احتمالاً می‌تواند وضعیت بینایی ضعیف ایجاد شده در نتیجه ورم ناحیه چشم به خاطر ابتلا به دیابت را کاهش دهد.
لوسنتیس
لوسنتیس (تزریق داروی رانیبیزوماب) یک روش درمان تایید شده برای مشکل ورم ناحیه چشم به خاطر ابتلا به دیابت می‌باشد.
علاوه بر روش‌های درمان فوق، پزشک ممکن است به بیمار توصیه کند از تکنیک‌های خودمراقبتی زیر برای رفع مشکل جمع شدن مایع در نقاط مختلف بدن و ورم اندام‌های تحتانی استفاده نماید:
کاهش مصرف نمک در رژیم غذایی
کاهش وزن در صورت چاق بودن بیمار
ورزش کردن به‌طور منظم
بالا بردن پاها برای چندین بار در طول روز برای بهبود فرآیند چرخش خون
پوشیدن جوراب‌های تنگ
اجتناب از نشستن یا ایستادن در یک مکان به مدت طولانی
ایستادن و راه رفتن به‌طور منظم در هنگام مسافرت با اتومبیل، قطار، کشتی یا هواپیما
اجتناب از قرار گرفتن در معرض دمای بالا همچون حمام کردن یا دوش گرفتن با آب گرم یا رفتن به سونا. علاوه بر این لازم است از لباس‌های گرم در روزهای سرد استفاده شود.
ماساژ در مواردی مفید است که ناحیه آسیب‌دیده به شدت دچار گرفتگی در مسیر جریان خون به قلب شده باشد. به این ترتیب ماساژ می‌تواند به رد شدن مایع از محل گرفتگی کمک کند. در این شرایط مهم است حرکت‌های دست ماساژدهنده باعث ایجاد درد برای بیمار نشود و به همین خاطر لازم است به این منظور از خدمات یک فرد حرفه‌ای برای ماساژ استفاده گردد.
